سؤال : . . . معصوم يعنی چه ؟ آيا اين ، ساخته منطق ما شيعه است يا
مبانی دارد و ما پرورشش داده و بهترش كرده‏ايم ؟ اصولا آيا به كسی معصوم‏
می‏گوئيم كه گناه نكند يا كسی كه علاوه بر گناه ، اشتباه هم نكند . ما
بيست سال پيش در جلسه درس مرحوم ميرزا ابوالحسن خان فروغی شركت‏
می‏كرديم . ايشان به خصوص در مسئله عصمت مطالعات مخصوص و عقايد خاصی‏
داشت و خيلی هم مفصل و تميز صحبت می‏كرد و ما هشتاد درصد از صحبتهايش‏
را نمی‏فهميديم ولی از بيست درصدش كه می‏فهميديم ، عصمت را يك جور
ديگری تعريف می‏كرد . می‏گفت معصوم كسی نيست كه گناه نكند . ما خيلی‏
افراد را داريم كه در زندگيشان گناه نكرده‏اند اما به آنها معصوم نمی‏گويند
. حالا به آن منطق كاری نداريم . قطعا آقای مطهری جوابی دارند كه معصوم‏
چيست . اما اگر معصوم كسی است كه بايد اشتباه هم نكرده باشد ، ما
می‏بينيم از ائمه دوازگانه بيش از دو نفرشان خلافت نكردند : حضرت علی و
حضرت امام حسن به مدت خيلی كوتاهی . و شك

نيست كه اينها در امر خلافت و اداره مملكت اشتباهاتی كردند و به لحاظ
منطق تاريخ بحثی در اين اشتباهات نيست . و اين ، با آن تعريف معصوم‏
جور در نمی‏آيد . مثلا حضرت امام حسن كسی را كه مأمور كرد با معاويه بجنگد
عبيدالله عباس بود . يا خود حضرت امير كه عبدالله بن عباس را حاكم‏
بصره كرد اگر می‏دانست كه اين آدم يك چنان رسوايی به بار می‏آورد و آنطور
كثافتكاری می‏كند ، مسلم اين كار را نمی‏كرد . پس مسلم اين مطلب را
نمی‏دانست يعنی قبلا فكر می‏كرد كه او بهترين كسی است كه برای اين كار
انتخاب كرده و بعد خراب از آب در آمد . و اگر تحقيق بيشتری درباره‏
دوره حكومت حضرت بكنيم حتما خيلی از اين مسائل هست و به لحاظ تاريخی‏
هيچ ايرادی ندارد ولی با اين تعريف عصمت جور در نمی‏آيد .
. . . اينكه بنده عرض كردم كه اين نوع بحث كردن به اصطلاح يك طرفه كه‏
يك عده‏ای كه همه موافق هستند در يك بحثی شركت كنند زياد مفيد نيست ،
برای اينست كه واقعا انسان وقتی يك عقيده‏ای دارد ، آنرا دوست دارد و
تمايل ندارد كه بر خلاف عقيده‏اش چيزی بشنود به خصوص ما كه از كودكی در
افكارمان حب تشيع و خاندان علی بوده و هيچوقت انتقاد نشنيده‏ايم . شايد
انتقاد نسبت به خود دين و اصول دين و حتی توحيد و خدا پرستی را خيلی‏
راحتتر شنيده‏ايم اما انتقاد به تشيع و ائمه و اينكه كسی از زندگی آنها
ايراد بگيرد كه چرا اين كار را كردند و آن كار را نكردند ، نشنيده‏ايم .
به همين جهت برای ما خيلی شاق است كه كسی مثلا به امام حسن ايراد بگيرد
يا احيانا به امام حسين ايراد بگيرد كه آن خيلی مشكلتر است .

ولی مثلا اين آيه‏ای كه جناب آقای مطهری در جلسه اول و در اين جلسه روی‏
آن تكيه كردند كه می‏گويد افرادی كه نماز می‏خوانند و زكات می‏دهند در حالی‏
كه ركوع می‏كنند ، و بعد استدلال كردند كه اين جز درباره حضرت علی و آن‏
حالتی كه اتفاق افتاد كه در حال ركوع انگشترش را داد نيست ، به نظر من‏
زياد منطقی و معقول به نظر نمی‏رسد زيرا اولا ما در شرح حال حضرت علی‏
شنيده و خوانده‏ايم كه ايشان در حال نماز اينقدر توجهش به خدا بود كه‏
افراد را [ نمی‏شناخت ] و گفته‏اند حتی در حال وضو گرفتن نيز افرادی را كه‏
از جلويش عبور می‏كردند نمی‏شناخت . چطور می‏شود كه چنين شخصی در حال نماز
باشد و آنقدر حواسش به ديگران باشد كه آن فقير از در وارد می‏شود و گدايی‏
می‏كند و كسی به او چيزی نمی‏دهد و حضرت انگشترش را بيرون می‏آورد و به او
می‏دهد . و تازه اين كار خوبی نيست كه به گدا پول بدهيم . به گدا پول‏
دادن آنچنان اهميت ندارد كه انسان نمازش را اقلا به لحاظ روانی ناقص‏
كند يا بدان لطمه برساند . به علاوه زكات به انگشتر تعلق نمی‏گيرد و مطابق‏
فتوای فقهای شيعه جزء چيزهايی نيست كه به آنها زكات تعلق می‏گيرد .
گذشته از اين ، عده‏ای كه خيلی در اين مورد تعصب دارند برای اينكه اين‏
موضوع را بزرگتر جلوه دهند گفته‏اند كه اين انگشتر هم خيلی گرانقيمت بوده‏
در حالی كه حضرت امير انگشتر گرانقيمت دستش نمی‏كرده است .
جواب : مسئله‏ای كه ايشان گفتند يك افرادی هم باشند كه در جهت مخالف‏
صحبت كنند ، البته برای همه جلسات يك امر مفيدی است . جواب اين را
من نبايد بدهم . من همين قدر اقرار می‏كنم كه كار خوب و مفيدی است .

اما مسئله عصمت . معنی عصمت چيست ؟ يك وقت هست كه انسان اينطور
فكر می‏كند كه عصمت يعنی اينكه خداوند افراد مخصوصی از بشر را هميشه‏
مراقبت می‏كند كه هر وقت اينها تصميم می‏گيرند گناهی را مرتكب شوند ،
فورا جلويشان را می‏گيرد . مسلم است كه عصمت به اين معنی نيست و اگر هم‏
باشد برای كسی كمالی نيست . اگر كودكی را يك كسی هميشه مراقب باشد و
هيچگاه نگذارد كه او كاری را كه نبايد بكند انجام دهد و مانعش باشد ،
اين ، كمالی برای آن كودك شمرده نمی‏شود . ولی يك مطلب ديگر هست كه از
قرآن استنباط می‏شود و آن اينكه ما می‏بينيم كه قرآن درباره يوسف صديق در
آن تنگنايی كه آن زن از او كام طلبی می‏كرد می‏گويد : « و لقد همت به »آن‏
زن آهنگ يوسف را كرد « و هم بها لولا ان رأی برهان ربه »( 1 ) . و
يوسف هم اگر نبود كه دليل پروردگار مشهودش بود ، آهنگ او را می‏كرد .
يعنی او هم يك بشر بود ، يك جوان بود و غريزه داشت . آن زن به طرف‏
يوسف رفت ولی يوسف به طرف او نرفت ، يوسف هم اگر نبود كه داشت يك‏
شهودی می‏كرد ، به سوی او می‏رفت . يوسف به حكم اينكه با ايمان بود و
ايمان او يك ايمان كامل و در حد ايمان شهودی بود و بدی و زيان اين كار
را می‏ديد ، همان ايمانی كه خدا به يوسف داده بود ، مانع و نگهدارنده او
از اين كار بود .
هر فردی از افراد ما بدون آنكه يك قوه‏ای به زور جلوی ما را گرفته باشد
، از بعضی لغزشها و گناهها معصوم هستيم به خاطر كمال ايمانی كه ما به خطر
آن گناهان داريم . مثلا خود را از بالای پشت
پاورقی :
1 - سوره يوسف ، آيه . 24

بام يك ساختمان چهار طبقه پرت كردن يا خود را داخل آتش انداختن يك‏
گناه است اما ما اين گناه را هرگز مرتكب نمی‏شويم چون خطر و زيان آن‏
برای ما ثابت و مجسم است . می‏دانيم دست به برق گرفتن همان و جان تسليم‏
كردن همان . فقط وقتی اين گناه را مرتكب می‏شويم كه از آن خطر چشم پوشيده‏
باشيم . ولی يك بچه دست به آتش می‏زند . چرا ؟ چون خطر اين گناه آنچنان‏
كه برای ما مسجل است برای او مسجل نيست . يك نفر آدم عادل ملكه تقوا
دارد و به همين جهت بسياری از گناهان را اصلا انجام نمی‏دهد . همان ملكه‏
به او در اين حد عصمت می‏دهد . بنابراين عصمت از گناه بستگی دارد به‏
درجه ايمان انسان به گناه بودن آن گناه و خطر بودن آن خطر . ما گناهان را
تعبدا پذيرفته‏ايم كه گناه است يعنی می‏گوئيم چون اسلام گفته است شراب‏
نخور ما نمی‏خوريم ، گفته قمار نكن نمی‏كنيم . كم و بيش هم می‏دانيم كه بد
است اما آنچنان كه خطر خود را در آتش انداختن بر ايمان مجسم است ، خطر
اين گناهان برای ما مجسم نيست . اگر ما همان اندازه كه به آن خطر ايمان‏
داريم به خطر اين گناهان نيز ايمان می‏داشتيم ، ما هم از اين گناهان معصوم‏
بوديم . پس عصمت از گناه يعنی نهايت و كمال ايمان . آن كسی كه می‏گويد
: « لو كشف الغطاء ما ازددت يقينی » ( 1 ) اگر پرده هم برافتد بر يقين‏
من افزوده نمی‏شود ، قطعا معصوم از گناه است . او در اين سوی پرده هم‏
پشت پرده را مجسم می‏بيند . يعنی مثلا او حس می‏كند كه با يك دشنام دادن‏
در واقع عقربی برای جان خود آفريده ، و به همين دليل چنين كاری نمی‏كند .
در اينكه قرآن نيز از ايمانهايی در اين درجه ياد می‏كند شك نيست . و
لهذا عصمت نسبی است يعنی
پاورقی :
1 - سفينة البحار ، ج 2 ، ص 734 ( از علی عليه‏السلام ) .

مراتب و درجات دارد . معصومين نسبت به آن چيزهايی كه برای ما گناه‏
است و گاهی مرتكب می‏شويم و گاهی اجتناب می‏كنيم ، معصوم هستند و هرگز
گناه نمی‏كنند ولی آنها هم مراحل و مراتبی دارند و نيز همه مثل همديگر
نيستند . در بعضی از مراحل و مراتب آنها مثل ما هستند در اين مرحله .
همانطور كه ما نسبت به گناهان عصمت نداريم ، آنها [ در آن مراحل و
مراتب ] عصمت ندارند . از آن چيزی كه ما آنها را گناه می‏شماريم آنها
معصوم هستند ولی چيزهايی برای آنها گناه است كه برای ما حسنه است چون‏
ما [ به آن درجه ] نرسيده‏ايم . مثلا اگر يك شاگرد كلاس پنجم يك مسئله‏
كلاس ششم را حل كند برای او فضيلت است و جايزه دارد اما اگر همان مسئله‏
را شاگرد كلاس نهم حل كند چيزی برايش شمرده نمی‏شود و ارزشی ندارد .
چيزهايی كه برای ما حسنات است ، برای آنها گناه است .
اينست كه ما می‏بينيم قرآن در عين حال به انبياء نسبت عصيان می‏دهد :
« و عصی آدم ربه »( 1 ) ، يا به پيغمبر (ص) می‏گويد : « ليغفر لك الله‏
ما تقدم من ذنبك و ما تأخر »( 2 ) . اينها می‏رساند كه عصمت يك امر
نسبی است ، او در حد خودش و ما در حد خودمان . پس ماهيت عصمت از
گناه بر می‏گردد به درجه و كمال ايمان . انسان در هر درجه‏ای از ايمان باشد
، نسبت به آن موضوعی كه نهايت و كمال ايمان را به آن دارد يعنی در
مرحله « و لولا ان رأی برهان ربه »است ، قهرا عصمت دارد . نه اينكه‏
شخص معصوم هم مثل ماست ، هی می‏خواهد برود به طرف معصيت ، ولی مأموری‏
كه خدا فرستاده
پاورقی :
1 - سوره طه آيه . 121
2 - سوره فتح آيه . 2

دستش را می‏گيرد و مانع می‏شود . اگر اينطور باشد هيچ فرقی بين بنده و
اميرالمؤمنين نيست چون هم من به طرف گناه می‏روم و هم او ، منتها برای‏
او يك مأمور فرستاده‏اند كه مانع می‏شود ولی برای من مأمور نفرستاده‏اند .
اگر مأمور خارجی مانع گناه كردن انسان شود كه هنر نشد . مثل اينست كه‏
شخصی دزدی می‏كند و من دزدی نمی‏كنم ولی من كه دزدی نمی‏كنم به خاطر اينست‏
كه هميشه پاسبانی همراه من است . در اين صورت من هم مثل او دزد هستم با
اين تفاوت كه او دزدی است كه پاسبان جلويم را نگرفته و من دزدی هستم كه‏
پاسبان جلويش را گرفته . اين ، هنری نيست .
مسئله عمده در مسئله عصمت ، عصمت از گناه است . عصمت از خطا مسئله‏
ديگری است كه آن نيز دو گونه است . يكی مسئله خطای در تبليغ احكام است‏
كه بگوئيم پيغمبر احكام را برای ما بيان كرده است ولی شايد اشتباه كرده‏
، شايد خدا به گونه‏ای به او وحی كرده و او اشتباها به گونه‏ای ديگر گفته‏
همانطور كه ما اشتباه می‏كنيم ، به ما می‏گويند برو اين پيغام را برسان ،
بعد ما می‏رويم عوضی می‏گوئيم . يعنی اصلا اعتمادی به گفته پيغمبر نيست از
باب اينكه ممكن است اشتباه كرده باشد . قطعا چنين چيزی نيست .
اما در ساير مسائل . در اينجا آقای مهندس خيلی سرعت قضاوت نشان‏
دادند و به اميرالمؤمنين ظلم كردند و واقعا ظلم فاحشی بود . شما چطور به‏
اين سرعت قضاوت كرديد كه اگر شما به جای امير المؤمنين بوديد ، عبد
الله بن عباس را انتخاب نمی‏كرديد و . . . ؟ در اينگونه مسائل تاريخی‏
قضاوتهای ظنی مانعی ندارد . انسان درباره شخصی قضاوت می‏كند كه من فكر
می‏كنم اگر فلان كس در پانصد سال پيش به جای ان كار ، اين كار را می‏كرد
بهتر بود .

كسی می‏گويد قطعا ؟ می‏گويد من اينطور فكر می‏كنم . اين ، مانعی ندارد . ولی‏
در اينگونه مسائل قضاوت قطعی كردن حتی نه نسبت به اميرالمؤمنين ، نسبت‏
به افراد ديگر هم صحيح نيست . او حاضر در وقايع و مسائل بوده است و
عبدالله بن عباس را از ما و شما بهتر می‏شناخته است و اصحاب ديگرش را
هم از ما و شما خيلی بهتر می‏شناخته است . آنوقت ما اينطور قضاوت كنيم‏
كه اگر حضرت به جای عبدالله بن عباس كس ديگری را انتخاب می‏كرد ، او
آن كار را بهتر انجام می‏داد ، و او را انتخاب نكرد . اين ، سرعت در
قضاوت در اينگونه مسائل است . به علاوه شما خودتان در بياناتتان كه ما
هميشه استفاده كرده‏ايم ، همواره اين مطلب را گفته‏ايد كه علی ( ع ) يك‏
سياست خاصی داشت و نمی‏خواست و نمی‏بايست يك ذره از آن سياست تخلف‏
كند ، و در اين سياست همراه نداشت ، خودش هم هميشه می‏گفت فرد ندارم‏
. همين عبدالله بن عباس و ديگران دائما می‏آمدند علی ( ع ) را توصيه‏
می‏كردند به انعطاف يعنی همان چيزی كه امروز به آن سياست می‏گويند . شما
بيائيد به من ثابت كنيد كه علی ( ع ) يك كادر كافی داشت و در آن كادر
كافی العياذ بالله اشتباه كرد . من كه نمی‏توانم ثابت كنم كه يك كادر
كافی داشت . من همينقدر می‏دانم كه علی ( ع ) كه پيغمبر او را برای خلافت‏
تعيين كرده و خودش اينهمه فرياد می‏كشد راجع به اينكه خلافت را ربودند ،
وقتی بعد از زمان عثمان می‏آيند سراغش كه با او بيعت كنند ، عقب می‏كشد
و می‏گويد : « دعونی و التمسوا غيری فانا مستقبلون امرا له وجوه و الوان .
. . و ان الافاق قد اغامت و المحجة قد تنكرت » ( 1 ) زمينه و اوضاع ديگر
خراب شد و خلاصه نمی‏شود كار كرد
پاورقی :
1 - نهج البلاغه فيض الاسلام خطبه . 91

يعنی من فرد ندارم ، افراد را از دست داده‏ام ، من ندارم آدمی كه بتوانم‏
[ به كمك او اوضاع جامعه را ] اصلاح كنم. بعد می‏گويد : « لولا حضور الحاضر
و قيام الحجة لوجود الناصر » ... بر من ديگر حجت تمام شده ، من در مقابل‏
تاريخ عذری ندارم، تاريخ اين حرف را از من نمی‏پذيرد ، می‏گويند علی فرصت‏
را از دست داد . من با اينكه اين فرصت ، فرصت نيست ، ولی برای اينكه‏
تاريخ نگويد فرصت خوبی بود و از دست داد ، قبول می‏كنم . بنا بر اين او
خودش مدعی است كه [ فرد ] نيست و الان وقت خلافت من نيست .
درباره هر كسی انسان ترديد بكند ، درباره خود علی ( ع ) تاريخ هم ترديد
نمی‏كند كه او خودش را احق به خلافت می‏دانست از ديگران . سنيها هم اين‏
را قبول دارند كه علی ( ع ) خودش را احق به خلافت می‏دانست از ابوبكر و
عمر و . . . آنوقت چطور علی ( ع ) كه خودش را احق به خلافت می‏دانست از
ابوبكر و عمر ، بعد از عثمان كه می‏روند سراغش برای خلافت ، عقب می‏نشيند
و می‏گويد من اگر بعد از اين هم برايتان مشاور باشم بهتر از اين است كه‏
امير باشم . بنابراين چنين افرادی نداشته ، حالا به چه علل و عواملی ،
بحث ديگری است .
اما مسئله : « و يؤتون الزكاش و هم راكعون ». اولا اينكه ايشان فرمودند
زكات به انگشتر تعلق نمی‏گيرد ، اصلا به طور كلی انفاق كار خير را زكات‏
می‏گويند . اين زكات اصطلاحی كه امروز به كار می‏رود ، در عرف فقها علم‏
است برای زكات واجب ، و الا در قرآن اينطور نيست كه هر جا دارد :
« يقيمون الصلوش و يؤتون الزكاش »، مقصود همين زكات واجب است . زكات‏
يعنی صاف كردن مال ، پاك كردن مال و حتی پاك كردن روح و نفس . قرآن‏
به طور كلی

انفاق مالی را زكات مال يا زكات روح و يا زكات نفس می‏گويد . كما
اينكه كلمه صدقه هم همين طور است ، امروز صدقه مفهوم خاصی دارد ، اگر
مثلا می‏گوئيم صدقه سری . قرآن هر كار خيری را می‏گويد صدقه . اگر شما يك‏
بيمارستان بسازيد يا يك كتاب تأليف كنيد كه خير آن به مردم می‏رسد ، از
نظر قرآن صدقه است ، صدقة جارية . و لهذا كسانی از اهل تسنن هم كه‏
خواسته‏اند به مفهومی كه از اين آيه برداشت شده ايراد بگيرند ، به اين‏
كلمه‏اش ايراد نگرفته‏اند كه زكات به انگشتر تعلق نمی‏گيرد ، چون آنها
وارد به ادبيات عرب هستند و می‏دانند كه زكات اختصاص به زكات واجب‏
ندارد .
و اما مسئله اينكه چرا در حال ركوع اينچنين شد ؟ اين ايراد را افرادی‏
از قدما مثل فخر رازی گرفته‏اند كه علی ( ع ) هميشه در حال نماز آنچنان از
خود بيخود بود كه توجه به اطراف پيدا نمی‏كرد . چگونه شما می‏گوئيد كه در
حال نماز اين طور شد ؟ جواب اينست كه اولا اينكه علی ( ع ) در نماز از
خود بيخود می‏شد ، يك حقيقتی است اما اينجور نيست كه همه حالات اوليای‏
الهی ، هميشه مثل همديگر بوده است . خود پيغمبر اكرم هر دو حال برايش‏
نقل شده ، گاهی در حال نماز يك حالت جذبه‏ای پيدا می‏كرد كه اصلا طاقت‏
نمی‏آورد كه اذان تمام شود ، می‏گفت : « ارحنا يا بلال ! » زود [ باش ] كه‏
شروع كنيم به نماز . گاهی هم در حال نماز بود ، سر به سجده می‏گذاشت ،
امام حسن يا امام حسين يا نوه ديگرش می‏آمد روی شانه‏اش سوار می‏شد و
حضرت با آرامش صبر می‏كرد كه اين بچه نيفتد ، سجده‏اش را طول می‏داد تا
اينكه او بلند شود . يك دفعه پيغمبر اكرم ايستاده بود به نماز . جلوی‏
محل نماز گويا كسی آب دهان انداخته بود . پيغمبر ( ص ) يك قدم به جلو
برداشت و با پايش

روی آنرا پوشاند و بعد برگشت كه فقها از اين [ قضيه ] مسائلی را در باب‏
نماز استخراج كرده‏اند . سيد بحر العلوم می‏گويد :

يعنی اينكه پيغمبر ( ص ) در حال نماز دو قدم رفت جلو ، آن كار را كرد
و برگشت ، خيلی مسائل را حل می‏كند كه در باب نماز چه مقدار عمل خارج‏
جايز است يا جايز نيست و خيلی چيزهای ديگر . بنابر اين حالات مختلفی‏
بوده است .
مطلب ديگری كه عرفانی است اينست كه آنها كه روی مذاقهای عرفانی سخن‏
می‏گويند معتقدند كه اگر انجذاب خيلی كامل شد ، در آن ، حالت برگشت‏
است يعنی شخص در عين اينكه مشغول به خدا هست ، مشغول به ماوراء هم‏
هست . آنها اين طور می‏گويند و من هم اين حرف را قبول دارم ولی در اين‏
جلسه شايد خيلی قابل قبول نيست كه ما بخواهيم عرض بكنيم . مثل مسئله‏
خلع بدن است . افرادی كه تازه به اين مرحله می‏رسند ، يك لحظه‏ای ، دو
لحظه‏ای ، يك ساعتی خلع بدن می‏كنند . بعضی افراد در همه احوال در حال خلع‏
بدنند . ( البته من معتقد هستم و ديده‏ام ) مثلا الان با ما و شما نشسته‏اند
و در حال خلع بدن هستند . به نظر آنها آن حالتی كه در وقت نماز تير را
از بدنش بيرون بكشند و متوجه نشود ، ناقصتر از آن حالتی است كه در حال‏
نماز توجه به حال فقير دارد ، نه اينكه در اينجا از خدا غافل است و به‏
فقير توجه كرده ، بلكه آنچنان توجه به خدايش كامل است كه در آن حال‏
تمام عالم را می‏بيند . پس بنابر اين با اين قرائن نمی‏شود اينها را رد
كرد .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: